De eerste óf de laatste indruk

Je ontmoet iemand voor het eerst. Je kijkt elkaar aan, zet een stap vooruit en schudt de hand. En binnen 7 seconden heb je een eerste indruk van elkaar! Als sociale wezens weten we pijlsnel wie de ander is en of we hem/haar kunnen vertrouwen. Althans, dat ménen we te weten. Onze reflexieve geest (intuitive mind) reageert op basis van alle eerdere indrukken, ervaring en stereotypen die we in onze ‘rugzak’ bij ons dragen. We hebben het andere, langzamere deel van onze cognitieve informatieverwerking keihard nodig (de reflectieve geest, reflective mind) om het beeld van de ander compleet te maken, om te beschrijven en niet te meteen te interpreteren, zeker als het gaat om diversiteit. En dat duurt in de regel beduidend langer dan 7 seconden. Zelfs na 7 jaar ontdek je vaak nog nieuwe aspecten en diepere beweegredenen van de mensen met wie je werkt.

In interculturele trainingen en coaching krijgt niet alleen de letterlijke eerste indruk, maar vooral het eerste contact in het algemeen veel aandacht. Hoe verbind je je? Hoe bouw je relaties en vertrouwen op? Hoe sluit je aan bij verschillende communicatiestijlen? Ook ik wijs in mijn werk mensen voortdurend op het belang van Connect* in het internationale contact. Het bijzondere is echter dat onze aandacht op een of andere manier vooral naar het begin uitgaat, en dat we eigenlijk nooit expliciet stil staan bij het einde van een ontmoeting. We nemen aan dat als het begin lukt, de rest ook wel goed komt. Maar hoe neem je eigenlijk afscheid, en welke laatste indruk laat je achter?

Laatst vertelde een man mij dat hij zich voor zijn dienstreis naar Zuidoost Azië nauwgezet had voorbereid. Op de meeting waar alle samenwerkingspartners een week bij elkaar waren, kon hij de verschillende perspectieven en behoeften goed aanvoelen en bij elkaar brengen. Hij merkte dat het proces voorspoedig liep: interessante inhoudelijke discussies, goede afspraken en warme banden. Op de laatste avond werd het succes uitbundig gevierd met muziek, dans en drank. Hij voelde zich opgelucht en ging lekker de dansvloer op. Even los voordat hij terug zou vliegen. Sommige partners dansten ook; veel anderen zaten met sparkling water aan de kant. Hoe was hun laatste indruk? Terug op zijn werkplek hadden sommigen niet zo enthousiast gereageerd als gedurende de week, en nog jaren later hoorden hij en zijn collega’s geluiden over zijn ‘wilde dansen’ en de royale alcoholinname op die betreffende slotavond.

Van een deelnemer aan een training hoorde ik een vergelijkbaar verhaal. Zij had zich als Nederlandse afgevaardigde op een internationaal congres gericht op netwerken en contacten opbouwen. Een aantal personen had ze tijdens het congres niet uitvoerig kunnen spreken, maar het was haar gelukt om met één deskundige, die rond dezelfde tijd van het hotel naar de luchthaven moest, af te spreken om samen een taxi te pakken. Echter, gehaast en gestrest als ze was, lukte het haar niet meer een inhoudelijk goed gesprek te voeren. Ze maakte zich druk of ze niet iets vergeten was, of ze de vloeistoffen uit haar handbagage had gehaald en wat haar vluchttijden nu precies waren. Futiliteiten waar ze zich achteraf voor schaamde, maar die ongetwijfeld, en dat realiseerde ze zich terdege, een wonderlijke laatste indruk bij haar nieuwe relatie hadden achtergelaten. “Had ik maar alleen gereisd”, verzuchtte ze.

In intercultureel jargon noemen we dit ego-depletion, mentale uitputting. De energie om intercultureel sensitief te zijn, je oprecht te verbinden en aan te sluiten bij wat de context vereist, is domweg op. Dit kan in allerlei vormen tot uitdrukking komen. In de verhalen hierboven vallen de professionals terug op eigen behoeften en (culturele) patronen. Maar het kan ook zijn dat je minder geduld kunt opbrengen en sneller geïrriteerd raakt. Wie kent niet dat moment na een gezellig groepsdiner dat je gebogen zit over de rekening van het restaurant, zwoegend op een verdeelsleutel met ondertussen mensen die pinnen of contant betalen en al vertrekken, de rekenaars achterlatend met betalingen die de factuur nog niet dekken? Ook zo’n fijne laatste indruk van een inspirerend internationaal congres.

Wil je dit bij jezelf voorkomen? Dan is er eigenlijk maar één remedie: laad je accu tijdig op. Internationaal werken is inspirerend, en ook veeleisend. Je bent vaak al moe van de reis, zeker als je veel tijdzones hebt overbrugd. In die andere omgeving kan je meestal minder op je automatische piloot doen, dus is je systeem harder aan het werk. Gun jezelf ook de tijd en ruimte om bij te komen, te slapen of te ontspannen. Een avond geen sociaal programma doet wonderen, waardoor je de laatste dag wel scherp bent en geen beschamende blunders maakt. Want je bent niet aldoor intercultureel effectief geweest om die voortreffelijke indruk tijdens de laatste 7 seconden uit handen te laten vallen, nietwaar?