De tijd is van elastiek
Na veel heen en weer gemail en gebel was de belangrijke afspraak dan toch tot stand gekomen. Zondagochtend om acht uur zouden alle stakeholders voor het regionale herbebossingsprogramma samen komen. Sommige vertegenwoordigers zouden zelfs uit de hoofdstad komen, een tocht van minstens drie uur over een hobbelige gravelweg. Onze groep zat ’s ochtends keurig op tijd aan het ontbijt in het lokale hotel, ware het niet dat de gallo pinto en eieren nog gebakken moesten worden, de vruchtensap nog geperst en de koffie nog gemalen. We zouden zeker te laat komen, maar, zeiden wijvergoelijkend tegen elkaar, “We zijn in Nicaragua, hier gaan ze anders met tijd om”. Niets was minder waar. Toen wij om 8.30 aankwamen, was het hele Nica-team al lang aanwezig. Een lesje nederigheid.
Vanwaar onze nonchalance? De ervaring met het omgaan met tijd was de week ervoor namelijk nogal anders geweest. Bij een meeting met de directeur van het lokale drinkwaterbedrijf, liepen voortdurend mensen in en uit, die door de directeur allemaal, min of meer tegelijk te woord werden gestaan, en passant ons introducerend. In de vier uur dat we daar waren, werden zeker tien andere klussen afgehandeld en ontmoetten wij ook belangrijke andere spelers. Maar we ervoeren ook een gemis van echte aandacht voor ons programma, en vonden stiekem dat wat we hadden besproken makkelijk in een uur hadden kunnen doen. Bovendien kwamen we in tijdnood, want we moesten dóór naar de volgende afspraak, waar we eigenlijk al lang hadden moeten zijn. En zo ging het ook bij de volgende afspraak en de volgende. Aan de buitenkant relaxed, maar intern met de nodige stress.
Tijd is tijd, zou je zeggen. Overal ter wereld duurt een dag 24 uur, een uur 60 minuten en een minuut 60 seconden. Toch wordt tijd internationaal nogal anders beleefd. Mensen hebben als het ware een cultuureigen kompas voor tijd, diep ingebakken in ons systeem. In het monochrone patroon wordt de tijd lineair gepland en lineair geleefd. Je doet een ding tegelijk, wilt daarbij het liefst niet gestoord worden en gaat daarna door naar het volgende. Het voorkeurspatroon van ons team in bovenstaand verhaal. In het polychrone patroon daarentegen kun je makkelijk meerdere dingen tegelijk doen. Dat kan zelfs efficiënter zijn omdat personen belangrijker zijn dan plannen of afspraken en omdat onderbrekingen en wijzigingen uiterst nuttig kunnen zijn. Want punctualiteit is maar zeer betrekkelijk, flexibiliteit en relatiegerichtheid zijn van veel grotere waarde. De tijd is van elastiek.
Het intrigeert mij elke keer weer wat een grote invloed tijdbeleving op ons gestel en ons gemoed heeft. In Japan rijden niet alleen de treinen en metro’s stipt op tijd, maar wordt overal nauwlettend de klok in de gaten gehouden en de planning gevolgd. Zomaar ergens binnen vallen, wordt niet altijd gewaardeerd omdat je de mensen daarmee overvalt. Tijdbeleving en stress gaan hand in hand. Zo ook bij mijn Spaanse collega, die na jaren nog altijd niet gewend was aan het Noordwest-Europese eetpatroon en de daarbij behorende tijden. Zij at haar uitgebreide warme lunch aan het einde van de middag, maar als ze daarna nog wilde winkelen, stuitte ze op de onherroepelijke sluitingstijd. Haar bioritme en sociale klok kwamen maar niet at sync.
De factor tijd is zo diep in ons systeem geïnternaliseerd dat het doorwerkt in ons internationale contact. Niet alleen in praktische zin zoals in het omgaan van afspraken, deadlines en planning, maar ook in de betekenisgeving van tijd. Waar ligt onze prioriteit in tijd: is het heden het belangrijkst? De toekomst? Of zelfs het verleden? Voor Geert Hofstede kwam zijn vijfde cultuurdimensie ‘Korte-termijn oriëntatie – Lange-termijn oriëntatie’ pas naar voren toen hij intensief samenwerkte met Chinese partners. In de Confuciaanse traditie zijn een deugdzaam leven en het streven naar een toekomstige beloning van grote waarde en dat gaat samen met hard werken, volharding en spaarzaamheid. Investeren in de toekomst dus. In de korte-termijn oriëntatie is de punt op de horizon veel dichterbij het heden en ligt het anker zelfs vaak in het verleden. In sommige talen is het verleden dan ook letterlijk ‘dat wat voor je ligt’, het verleden kan je zien en navertellen. Traditie en voorouders zijn van het grootste belang. Zij worden bijvoorbeeld geraadpleegd om het ‘juiste moment’ voor een belangrijke beslissing vast te stellen. In deze logica ligt de toekomst dus achter je. In een meeting zal dus ook altijd eerst stil gestaan worden bij de gezamenlijke geschiedenis (als naties, bedrijven en individuen), omdat het heden stoelt op het verleden. En wat de toekomst in het verschiet heeft? Dat weten alleen de goden.
Deze blog staat in mijn Engelstalige boek Reflections on Intercultural Craftsmanship.
